Körlük kitabı ne anlatmak istiyor ?

Körlük Kitabı Ne Anlatmak İstiyor? – Antropolojik Bir Bakışla Görmenin ve Kayboluşun Hikâyesi

Bir Antropoloğun Davetkâr Başlangıcı: Körlüğün Kültürel Aynası

Bir antropolog olarak her zaman şunu merak ederim: İnsan bir şeyi kaybettiğinde kültürü nasıl değişir? Gözün kaybı, yalnızca bir duyunun yokluğu değil, bir toplumun anlam haritasının sarsılmasıdır. José Saramago’nun Körlük adlı romanı, bu kaybı anlatırken bizi bir laboratuvara, hatta bir aynaya davet eder.

Romanın kahramanları kör olduklarında yalnızca ışığı değil, düzeni, normları, kimlikleri ve anlamları da kaybederler. Antropolojik olarak bakıldığında, bu hikâye bir toplumun ritüellerinin, sembollerinin ve sosyal bağlarının nasıl çözüldüğünü anlatır. Körlük, insanın yalnızca bedensel değil, kültürel bir varlık olduğunu hatırlatır.

Ritüellerin Çözülüşü: Görmeden Yaşamak

Her toplum, günlük hayatını görünmez ama güçlü ritüeller üzerine kurar. Sabah işe gitmek, sıraya girmek, selamlaşmak, yemek paylaşmak… Bunların hepsi görme eylemiyle, yani tanıma ve ayırt etme kabiliyetiyle mümkündür.

Saramago’nun dünyasında bu ritüeller bir anda bozulur. Körlük salgını başladığında insanlar yalnızca yönlerini değil, davranış kalıplarını da kaybeder. Bu durum, antropolojide “ritüel çözülmesi” (ritual disintegration) olarak bilinen bir süreci hatırlatır. Düzenin kaybı, toplumun kutsal kabul ettiği yapıları da yıkar.

Görme, aslında kültürel bir bağdır; körlük ise bu bağın çözülmesidir. İnsanlar artık bir arada ama birbirine yabancıdır. Körlük, sosyal bir dağılmanın metaforuna dönüşür.

Semboller ve Körlük: Görmediğini Görmek

Antropolojiye göre toplumlar, semboller aracılığıyla kendilerini inşa eder. Bayrak, dil, kıyafet, mekân — hepsi kimliğin birer taşıyıcısıdır. Ancak Saramago’nun romanında, bu semboller işlevini yitirir. Çünkü sembolün anlam kazanması için önce onun “görülmesi” gerekir.

Körlük, bu anlamda bir sembolik felakettir. İnsan artık nesneleri değil, yalnızca sesleri ve kokuları tanıyabilir. Bu da kültürün iletişim biçimini değiştirir. Görsel düzenin yokluğu, sözel ya da sezgisel bir kültürün doğuşuna zemin hazırlar. Toplum, sembollerini yeniden icat etmek zorunda kalır.

Bu durum bize şunu düşündürür: Bir kültür, sembollerini göremez hale geldiğinde, hâlâ aynı kültür müdür?

Topluluk Yapıları: Körlüğün Ortasında Yeni Bir Düzen

Körlük salgınıyla birlikte toplum çöker; ama bu çöküş içinde yeni bir topluluk yapısı da doğar. İnsanlar körler kampında yeniden örgütlenir, yeni otoriteler kurar, yeni ahlaki sınırlar belirler. Bu dönüşüm, antropolojide “liminal alan” olarak adlandırılır — yani ne eski düzenin, ne de yenisinin tam olarak hâkim olduğu geçiş dönemi.

Bu liminal alan, insan doğasının en ham hâlini ortaya çıkarır. Güç, şiddet, dayanışma ve merhamet gibi temel sosyal dinamikler yeniden tanımlanır. Körlük, insanı yeniden “insan” yapma sınavıdır.

Toplulukların körlük karşısında nasıl davrandığını gözlemlemek, aslında kültürün çekirdeğini görmektir: Biz, en karanlık anlarımızda bile bir arada kalmak için yeni ritüeller yaratırız.

Kimlik ve Görme: Ben Kimim, Sen Kimsin?

Saramago’nun dünyasında karakterler isimlerini yitirir: “Doktorun karısı”, “ilk kör”, “yaşlı adam”, “kızıl saçlı kadın.” Bu, kimliklerin körleşmesidir. Çünkü kimlik, kültürel olarak tanınmayla var olur. Birini görmek, onu tanımak demektir; görememek ise onun kimliğini siler.

Antropolojik açıdan bu, bireysel kimlikten kolektif kimliğe geçişin bir metaforudur. Körlük herkesi eşitler, ama aynı zamanda herkesi belirsizleştirir. Bu durum, modern toplumlarda kimliğin kırılgan doğasını da yansıtır: Görünürlük, tanınmanın ön koşuludur.

Roman, bu bağlamda bizi şu soruyla baş başa bırakır: Görülmediğimizde kim oluruz?

Sonuç: Körlük Bir Hastalık Değil, Bir Ayna

Körlük kitabı, bir toplumun yalnızca fiziksel değil, kültürel körleşmesini anlatır. Antropolojik bir okumayla, romanın bize şunu söylediğini görürüz: Körlük, insanın hem toplumsal hem sembolik dünyasının kırılma noktasıdır.

Ritüellerin dağılması, sembollerin susması, kimliklerin çözülmesi… Tüm bunlar, insanın karanlıkta bile anlam yaratma gücünü gösterir. Çünkü körlük, aslında bir yeniden görme davetidir — bu kez gözle değil, insanlıkla.

#antropoloji #körlük #josésaramago #ritüeller #semboller #toplum #kimlik #kültür #görmek